ما از دوره‌ی جنینی در معرض هوای آلوده‌ایم؛ از پیش از تولد. جنین در رحم مادر، از تبعات هوای آلوده‌ای که مادرش از آن تنفس می‌کند، در امان نمی‌ماند. حساب کنید از دوره‌ی جنینی تا به همین لحظه، چندمیلیون‌بار، چندمیلیاردبار نفس کشیده‌ایم و هربار آسیبی کم یا زیاد به سلامتی‌مان وارد کرده‌ایم.
تنفس هوای آلوده در دراز مدت باعث بیماری‌های قلبی و تنفسی می‌شود. استنشاق هوای آلوده می‌تواند باعث آزادشدن گلبول‌های سفید در جریان خون و منجر به التهاب شود. هوای آلوده تأثیر نامطلوب قابل‌توجهی بر سیستم ایمنی و عصبی دارد. سازمان بهداشت جهانی بارها گزارش‌هایی منتشر کرده که نشان می‌دهد اکثریت مردم سراسر جهان در معرض هوای حاوی سطوح بالای آلودگی قرار دارند. اغلب مطالعات روی اثرات عمومی آلودگی بر سلامتی بدن متمرکز شده‌اند و به ذکر تبعات آلودگی برای قلب و سیستم تنفسی بسنده کرده‌اند. بااین‌حال، موضوعی که در سال‌های اخیر توجه محققان را به خود جلب کرده، اثر مخرب آلودگی هوا بر سیستم ایمنی افراد است.
آسیب سیستم ایمنی، به‌معنای شکل‌گیری زمینه‌ی بسیاری از بیماری‌ها در فرد است. در این مقاله و در ادامه، سعی می‌کنیم با تمرکز روی اثرات آلودگی روی سیستم ایمنی، نکاتی را با همراهی شما مرور کنیم.
آلاینده‌ها از چه موادی تشکیل شده‌اند؟
مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ، استفاده‌ی بی‌رویه از وسایل نقلیه متأثر از سبک‌های جدید زندگی، رشد روزافزون تعداد کارخانه‌ها و مراکز صنعتی، از جمله مهم‌ترین دلایل افزایش آلودگی هوا است.
آلاینده‌ها معمولاً شامل ذرات معلق، اُزُن، اکسید نیتروژن، هیدروکربن‌های آروماتیک، اکسید گوگرد، مونوکسید کربن، بنزن و چند فلز مانند منگنز، آرسنیک، سرب، جیوه، آلومینیوم، نیکل، وانادیوم و … است.
مسیر قرارگرفتن در معرض آلاینده‌ها عموماً از طریق استنشاق، خوردن و آشامیدن و تماس با پوست است. بنابراین سیستم‌های مرتبط با این راه‌های نفوذ، بیشتر در معرض آسیب‌اند. مطالعات اپیدمیولوژیک نگرانی‌هایی در ارتباط با تأثیر آلودگی هوا بر سیستم عصبی مرکزی، کاهش عملکرد شناختی در کودکان و بزرگ‌سالان، بیماری‌های رشد عصبی، علائم افسردگی، اختلال بویایی و … را نشان می‌دهد.
اثرات آنی و طولانی مدت آلودگی هوا چیست؟
آلودگی هوا مثل بسیاری دیگر از پدیده‌های مضر، تبعاتی کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد. اگر در شهرهای آلوده زندگی می‌کنید، با عوارض آنی آلودگی هوا آشنا هستید. در روزهای آلوده ممکن است به‌صورت کوتاه‌مدت با این علائم آشنا شوید: آلرژی‌های مربوط به بینی، حلق و چشم، تهوع، آبریزش، خس‌خس سینه، سردرد، احساس خستگی و بی‌حالی، مشکلات مربوط به دستگاه تنفسی و خشکی چشم یا ترشح اشک از مشکلات شایعی‌اند که شهروندان در روزهای آلوده با آن مواجه می‌شوند. هم‌چنین در روزهای آلوده، ممکن است میزان مخاط بینی و خلط گلو دچار تغییر شود و باعث اذیت افراد شود.
عوارض بلندمدت زیست در هوای آلوده، عفونت‌های تنفسی مثل ذات‌الریه یا برونشیت، نارسایی و حملات قلبی، بیماری‌های مزمن تنفسی، آسم، مشکلات مختلف ریه و حتی سرطان ریه است. بعضی تحقیقات نشان می‌دهند قرارگرفتن در معرض هوای آلوده برای مدتی طولانی، سیستم حافظه و عملکرد مغز انسان را دچار مشکل می‌کند و از آلودگی هوا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به آلزایمر یاد می‌کنند.
تضعیف سیستم ایمنی، جزو اصلی‌ترین عوارض هوای آلوده برای سلامتی بدن است. هرچه بدن بیشتر در معرض هوای آلوده باشد، سیستم ایمنی بیشتر آسیب می‌بیند. شاید بشود از یک منظر، این پیامد را مهم‌ترین ضرر آلودگی هوا دانست؛ چراکه تضعیف سیستم ایمنی بدن، زمینه‌ساز طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها است. با ضعف ایمنی، بدن بسیار مستعد ابتلا به عفونت‌هایی‌ست که می‌تواند روی هر سیستم دیگری از بدن اثر بگذارد.
عملکرد سیستم ایمنی بدن در هوای آلوده چگونه است؟
سیستم ایمنی مجموعه‌ای از گلبول‌های سفید، اندام‌ها و مواد شیمیایی مختلف است که از بدن در برابر ویروس‌ها، میکروب‌ها و سایر ذرات خارجی محافظت می‌کند. این سیستم، بخش‌های مختلفی دارد که هرکدام به‌نوعی متفاوت علیه ذرات عفونت‌زا عمل می‌کنند.
هنگامی که هوای آلوده تنفس می‌کنید، سیستم قلبی- تنفسی احساس می‌کند که برای بدن شما خطرناک است و گلبول‌های سفید خون را آزاد می‌کند. قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوا منجر به افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون می‌شود که به این معناست که التهاب در بدن ظاهر می‌شود.
وقتی یک عامل آلوده مثل باکتری یا ویروس وارد بدن می‌شود، اجزای مختلف سیستم ایمنی با هم هم‌کاری می‌کنند تا جلوی نفوذ آن را بگیرند. بعضی از اجزای این سیستم پیچیده عبارت‌اند از:
- پوست: از اولیه‌ترین سطوح مبارزه با ذرات آلوده است که مانع از ورود عفونت به بدن می‌شود.
- غشای مخاطی: لایه‌ی نرمی‌ست که که داخل برخی از حفره‌های بدن وجود دارد و با ترشح ماده‌ای، ویروس‌ها و باکتری‌ها ر ا از بین می‌برد.
- گلبول سفید: حیاتی‌ترین جز سیستم ایمنی به‌حساب می‌آیند. وقتی باکتری یا ویروس به بخشی از بدن وارد می‌شود، گلبول‌های سفید از رگ‌های خونی خارج می‌شوند، به آن منطقه می‌روند و با ذرات آلوده مبارزه می‌کنند.
در هوای آلوده، اکسیژن‌رسانی به سلولهای مختلف سیستم ایمنی کند و کم‌کیفیت می‌شود. دستگاه ایمنی در این شرایط دچار مشکل شده و به‌مرور زمان تضعیف می‌شود. از طرف دیگر، ورود آلاینده‌ها به بدن، احتمال ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را تشدید می‌کند.
مطالعات در چندمرحله تأثیر مستقیم آلودگی بر سیستم ایمنی بدن را بررسی کردند. در گام اول، سال‌ها پیش مشاهده شد سلولهای ایمنی در بافت لنفاوی در سنین بالا به رنگ تیره درمی‌آیند. در مطالعات بعد، در این سلول‌ها ذرات معلق ناشی از آلودگی دیده شد. یعنی آلاینده‌های موجود در هوا، در سلولهای ایمنی حیاتی بدن تجمع می‌شوند. یافته‌های جدید به‌طور مشخص نشان می‌دهند ذرات آلوده در بخشی از ریه‌ها که ماکروفاژها را تولید می‌کنند، جمع می‌شوند. ماکروفازها چه نقشی در بدن ایفا می‌کنند؟ این سلول‌ها از عوامل حیاتی ریه برای دفاع در مقابل باکتری‌ها و ازبین‌بردن سلولهای مرده به‌حساب می‌آیند. آلاینده‌ها تولید این عوامل حیاتی را با اختلال روبه‌رو می‌کنند و در کلیت عملکرد دفاعی ریه‌ها اشکال به‌وجود می‌آورند.
واکنش بدن به آلودگی هوا به چه چیزهایی بستگی دارد؟
در کرونا تاحدی با بروز علائم متفات در افراد مختلف روبه‌رو شدیم. این ویروس، روی افراد مختلف شدت اثر و شیوه‌ی بروز بسیار متفاوتی داشت. آلودگی هوا هم همین‌گونه است؛ در افراد، با علائم مختلفی ظاهر می‌شود. در مطالعات، سه‌عامل را در شدت و کیفیت بروز تبعات آلودگی مؤثر دانسته‌اند: میزان و نوع آلاینده‌های موجود در هوا، وضعیت عمومی سلامتی و سن. افرادی که دچار نارسایی یا کم‌رسایی قلبی‌اند، یا مشکلات زمینه‌ای تنفسی دارند، بیشتر در هوای آلوده آسیب می‌بینند. هم‌چنین کودکان و سالمندان در هوای آلوده آسیب‌پذیرتر از دیگر گروه‌های سنی‌اند. از آن‌جاکه نوزادان با سرعتی بیشتر از سرعت تنفس بزرگ‌سالان نفس می‌کشند، در هوای آلوده سلامتی‌شان بیشتر در خطر است.
برای کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا چه باید کرد؟
برای کاهش تبعات آلودگی هوا دو رویکرد در دو مرحله‌ی جدا وجود دارد: در مرحله‌ی اول باید تا حد امکان، از ورود هوای آلوده به ریه‌ها جلوگیری کرد. با همه‌ی مراقبت‌ها، ورود حدی از هوای آلوده به بدن گریزناپذیر است. مرحله‌ی بعد، کنترل تبعات هوای واردشده به بدن، تقویت سیستم ایمنی برای مبارزه با آن و تعدیل پیامدها است.
یک. پیش‌گیری از ورود هوای آلوده به بدن
- عدم فعالیت غیرضروری در هوای باز
- استفاده از ماسک در روزهای آلوده
- استفاده از دستگاه تصفیه‌هوا در منزل و محیط کار برای استنشاق هوای سالم در ساعاتی از روز
دو. کاهش تبعات آلودگی
- مواد مغذی حاوی ویتامین‌های D، E، C، B و امگا۳ به تقویت سیستم محافظتی بدن برای کاهش آسیب‌های هوای آلوده کمک می‌کنند.
- افزایش استفاده از مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان التهاب ناشی از آلودگی را کاهش می‌دهد.
- در روزهای آلوده مصرف شیر، روغن زیتون، سیر، ماهی، میوه و سبزیجات توصیه می‌شود.
- ورزش و فعالیت‌های سنگین در روزهای آلوده مضر است؛ چراکه بدن را به کار بیشتر وادار می‌کند که به‌دنبال آن، سیستم قلبی و تنفسی فعالیت بیش‌تری در هوای آلوده دارد.
- تغذیه و خواب کافی به تقویت سیستم ایمنی در شرایط آلودگی هوا کمک می‌کند.
نظرات کاربران